50 vjet më parë, më 12 Tetor 1968 Gjermania nënshkroi Marrëveshjen për Tërheqjen e Fuqisë Punëtore me Jugosllavinë socialiste, marrëveshja për "gastarbeiter". Shumë vetë erdhën për një vit, por qëndruan një jetë.

Para pikërisht 50 vjetësh, më 12 Tetor 1968 Republika Federale Gjermane nënshkroi Marrëveshjen për Tërheqjen e Fuqisë Punëtore me Jugosllavinë atëherë socaialiste, të njohur si marrëveshja për "gastarbeiter"- punëtorë të ftuar për një kohë të caktuar. Shumë vetë erdhën për një vit, por qëndruan një jetë.

Gardh me gjemba, policia me mitralozë, qen kufiri, vështrime të rrepta dhe uniforma që të kujtonin kampet në Luftën e Dytë Botërore. Këto janë përshtypjet e para të Bosiljka Schedlich, atëherë 19 vjeçare, që erdhi si punëtore e (Gastarbeiter) para 50 vjetësh në Berlin. Aeroplani i solli punëtorët në Berlinin lindor, pastaj me një autobus ata kaluan kufirin për në Berlinin Perëndimor. Edhe në Berlinin Perëndimor dukeshin plagët e luftës. "I pashë gjurmët e luftës edhe në fytyrat e shumë grave të vetmuara, që dilnin të shëtisnin me qen. I pashë në krahët apo këmbët që mungonin, burra që shtyheshin me karrocën e invalidit dhe pyesja veten -ku ka qenë ata në luftë", kujton sot 69 vjeçarja.

Edhe në bodrumin e konviktit ku banonte Bosiljka me 1.200 punëtorë të tjerë, banonin gjermanë të dëbuar nga Prusia Lindore. "Për mua ishte një takim me të shkuarën që kishin përjetuar prindërit e mi." Por Bosiljka kish ardhur për të ardhmen në Gjermani, për të fituar para për studimet. "Erdha për një vit, por ky vit nuk po përfundon kurrë", thotë pensionistja, që ka ardhur të kalojë pushimet në një shtëpizë të vogël fshati në ishullin kroat Šipan.

Gjysma e rrogës për kursin e gjermanishtes

Rinovimi i kësaj shtëpie është për Bosiljkan edhe një "kthim tek rrënjët", sepse dalmatja lindi si Bosiljka Grgurević në Split dhe vendosi pas maturës, si shumë bashkëkombas të vij në Gjermani, kur u hap rruga për Marrëveshjen e Fuqisë Punëtore me Jugosllavinë. Ajo punoi fillimisht në një fabrikë, për të pnuar gjysmë viti më vonë si përkthyese në një konvikt për gratë. Deri në këtë moment historia e saj i ngjason shumë të tjerëve që erdhën si "gastarbeiter". Por pastaj ajo vendosi të ndjekë një rrugë tjetër. Gjysmën e rrogës e shpenzoi për të mësuar gjermanisht, filloi të gjejë punë më të mira dhe pastaj filloi studimet në Universitetin e Lirë të Berlinit (FU). "Jeta më kishte mbërthyer dhe nuk e mendoja më kthimin."

Shumë nga të ardhurit e tjerë nga Jugosllavia qëndruan në modelin e punëtorit. "Qëllimi i tyre nuk ishte largimi nga Jugosllavia", thotë historiani nga Beogradi, Vladimir Ivanovic", aktualisht studiues në Universitetin humboldt në Berlin, i cili e ka trajtuar nga ana shkencore temën e punëtorëve të ardhur me marrëveshjen e fuqisë punëtore në Gjermani. "Qëllimi i tyre ishte të fitonin në kohën më të shkurtër sa më shumë para, me qëllim që të zgjidhnin disa probleme të ekzistencës, probleme banimi, apo për të blerë makineri të caktuara. Disa erdhën vetëm për të blerë një motor, për të shitur mend në shëtitoren e Splitit. Pra motivet ishin nga më të ndryshmet, por të gjithë erdhën për të punuar për një kohë të caktuar."

Fëmijët që qëndruan tek gjyshërit

Edhe deputeti socialdemokrat, Josip Juratovic e konfirmon këtë. "Punëtorët që erdhën atëherë në Gjermani, e kuptuan edhe veten si gastarbeiter, pra i ftuar për një kohë të caktuar. Gjenerata e parë mendoi pra të mblidhte ca para dhe të kthehej. Edhe Juratovic vetë është gastarbeiter. Nëna e tij erdhi për të punuar në një fabrikë konserve në Jugosllavi në vitin 1968 dhe e la djalin tek gjyshërit, si shumë familje të tjera. Pas shkollës Josip Juratovis erdhi tek nëna në Gjermani dhe filloir shkollën profesionale si mekanik në Heilbronn. Pas 20 vitesh punë filloi edhe karriera si politikan. "Unë erdha si gastarbeiter, u bëra emigrant, dhe sot jam gjerman me sfond migracioni."
Një fjali që përshkruan fatin e më shumë se 1,5 milionë njerëzve që erdhën nga Jugosllavia në kuadër të Marrëveshjes së Fuqisë Punëtore me Gjermaninë. Ata u quajtën "Jugot" në Gjermani, dhe në vitet 80-të, siç thotë Juratovic e kuptuan se nuk mund të kthehen më, edhe për shka k të fëmijëve, që shkonin në shkollë, flisnin rrjedhshëm gjermanisht, dhe që po largoheshin gjithnjë e më shumë nga shoqëria, nga e cila kishin ardhur prindërit e tyre. "Ky ishte mësimi i parë se nuk ka më kthim pas. E dyta për ish-jugosllavët ishin lufta që shpërtheu në territorin e Jugosllavisë, ku shumë e kuptuan, tani as që bëhet fjalë për kthim."

Jugosllavët që "nuk binin në sy"

Jugosllavët ndodheshin para një sfide - integrimi. Shoqëria gjermane ishte e mendimit, se ky grup mjaft punëtor migrantësh ishte i integruar, kishte integruar veten. Sepse kulturalisht ky grupn nuk dallonte shumë nga gjermanët, thotë historiani Ivanovic, "sepse edhe jugosllavët e hanin mishin me patate, nga ana tjetër është një komunitet që flet gjermanisht, nga pamje nuk duket ndryshe dhe nuk binte në sy në këtë kontekst." "Një integrim në dukje", thotë Bosiljka Schedlich.
Por e vërteta është se shumë jugosllavë qëndronin me njëri-tjetrin më shumë, organizoheshin në klube apo në kisha si "Misioni Kroat Katolik". Për më të moshuarit ishte e vështirë që ta mësonin mirë gjermanishten. Por fëmijët e tyre dhe gjenerata e tretë konsiderohen si të integruar shumë mirë. "Shumica e jugosllavëve i dhanë rëndësi të veçantë që nga fillimi shkollimit të fëmijëve, ashtu si ata ishin punëtorët më të mirë, edhe fëmijët duhet të ishin nxënësit më të mirë, ose nëxnës shumë të mirë. Gjenerata e re ka kështu një shkollim më të mirë, shumë kanë studiuar. Ata janë ata që jetojnë me vetëdije në Gjermani."

Por shtrohet edhe çështja e atdheut. Çfarë është atdheu për gjeneratën e parë, të dytë apo të tretë? Bosiljka Schedlich ka një përgjigje të thjeshtë. Vendlindja e saj, atdheu i saj i parë dhe atdheu gjerman janë një. Bota sot është e ndërlidhur." Unë jam gerade në Šipan tani në shtëpinë time, por kështu ndjehem edhe në Berlin Frohnau. Nuk mund t'i ndaj këto."