Ivan Krastev
Ivan Krastev është kryetari i Qendres per STRATEGJITE LIBERALE NE SOFJE dhe ne 2018-2019 ka qene kryetar i Henry A. Kissinger ne ceshtjet e politikes se jashtme dhe marredhenieve nderkombetare ne Bibliotekem e Kongresit John W. Kluge Center.
Sofje, Bullgari—eshte nje moment “force maje ure” , momentu i nje force madhore ne Europe. Ne France , protestuesit jelekverdhe digjnin makina, shkaterronin dyqane duke akuzuar Presidentin Emmanuel Macron , ne fakt figura e dashur ky, me te cilim ishin dashuruar pro-Europianet progresive, por ne fakt nje stil Marie Antoinette, stil arrogance, munges respekti dhe shqetesimimper njerezit e zakondshem.
Ne Mbreterine e Bashkuar ,deshtimi total i nje marreveshjeje per ceshtjen e Brexit, eshte kthyer ne nje tragjedi kombetare.
Disa dite me pare, ne nje leter drejtuar bashkekombasve te tij , Kryeministri hollandez Mark Rutte arrinte ne perfundimin qe Britania “e ka thyer vazon” duke thyer unitetin delikat te vendit. Ai krahasonte politikanet te cilet thellonin ndarjet si “nje grup baballaresh tifoze te futbollit qe ulerinin ne rreshtin e pare te ndeshjes”, duke uleritur me te madhe pa menduar aspak per pasojat e atyre qe thonin.
Perse lideret meritokratik si Macron-i jane kaq indinjues ne nje kohe kur sfidat e mbare botes kerkojne eksperiencen e tyre me shume se kurre? Kjo eshte nje pyetje qe me ka shqetesuar per shume kohe. Por kjo pyetje con tek nje tjeter: perse populistet , te zgjedhur ne periudhen e nje zemerimi te madh anti-elitar, deshtuan gjithashtunper te rifituar besimin e njerezve ne politike?
Kjo sepse axhenda e tyre nacionaliste ka pasur sukses vetem ne polarizimin e metejshem te shoqerive.
Ndersa Macron-i shpjegonte ne nentor, ne festimin e 100 vjetorit te perfundimit te Luftes se Pare Boterore , se ushtaret qe mbrojten “vlerat universale” te Frances 100 vjet me pare, kishin leme gjithashtu menjeane “egoizmin e kombeve qe merreshim vetem me interesat e tyre. Kjo sepse patriotizmi eshte ne fakt egzatesisht e kunderta e nacionalizmit”.
Por eshte pikerisht ky egoizem qe shpjegon deshtimin e elitave jo vetem ne mbajtjen e nacionalizmit si teze, por gjithashtu dhe deshtimin e tyre ne demonstrimin e nje alternative qe te theksonte dje “patriotizmin”.
“Force Majeure” , Forca Madhore eshte nje koncept ligjor, i cili, ne kete pikepamje , te jep te drejten qe te lirohesh nga obligimet e nje marredhenie kontrraktuale per shkak te disa rrethanave te jashtezakondeshme. Ky term eshte gjthashtu titulli i nje filmi te Ruben Ostlund ne vitin 2014 e cila ne fakt eshte nje komedi e zeze e cila flet per nje cift profesionist qe ndermarrin nje udhetim bashke me dy femijet e tyre te mrekullueshme, ne nje resort skiish diku ne Alpet Fanceze dhe atje perballen me nje “traum” te papritur qe e demton marredhenien e tyre pergjithmone. Gjithcka po shkonte perfekt , derisa familja , e cila po shijonte rrezet e diellit , ne nje restorant te hapur ne male sheh nje ortek debore qe zbriste ne drejtim te tyre. Nje vale e tmerrshme e ortekut perfshiu restorantin. Pa u menduar gjate , babi, shpeton veten, duke braktisur familien. Ne fakt nuk ishte nje ortek i vertete. Ishte nje mase e kontrolluar , e cila kaloi je menyre jo vdekjeprurese. Askush nuk u vra apo demtuar. Nderkohe babai kthehet dhe sillit sikur skishte ndodhur asgje, nderkohe qe nena ishte duke shperthyer nga nje zemerim i papare. E gjithe pjesa tjeter e udhetimit mbante hijen e shemtuar te sjelljes egoiste te babait i cili vazhdonte te mos pranonte fajin.
Filmi i Ostlundit eshte nje analogji perfekte perse elitat meritokratike e kane humbur besimin e popullit. Kolapsi i Lehman Brothers ishte orteku boteror i kontrolluar dhe me te miret dhe me te zgjuarit vrapuan dhe madje shpejt per te shpetuar parate dhe bankat e tyre ,duke lene pas dore ata qe kishin me shume nevoje per ndihmen e tyre. Ata kurre nuk e pranuan kete veprim, kete faj te tyre, keshtuqe nuk eshte surprize qe njerezit tashme e kane kuptuar qe elitat meritokratike , si nje elite ne fakt mercenare jane gati t’ia japin vrapit kur behet fjale per t’i ikur rrezikut. Fjala “sakrifice” nuk egziston ne fjalorin e tyre. Ata nuk i perkasin te gjithe shoqerise, por duan te respektohen, te admirohen, madje dhe qe njerezit t’i duan.
Nga ana tjeter, populistet, nuk kane ofruar asnje alternative te vertete, madje nuk jane, sic trumbetojne , te barabarte mes te barabarteve. Apeli i tyre drejtuar shoqerive bazohet ne premtimin per t’i justifikuar elitat dhe per t’i “mbajtur ata ne tavoline”. Por ne fakt populistet , ate cka kane arriturnme se miri, eshte polarizimi i kombeve duke i bere ate te paqeverisshem dhe Republikane Qytetareve eshte shnderruar ne nje republike fansash ku detyra e vetme civile qytetare eshte te mbeshtesin skuadren e tyre dhe te urrejne te tjeret.
Fansat, qytetaret pa sens kriticizmi dhe reagimi , jane jetike per menyren se si populizmi i ka transformuar demokracite. Qytetaret jane te perkushtuar per vendin e tyre , por besnikeria e tyre eshte e luhateshme dhe e paparashikueshme.
Kurse ne fakt gadishmeria e tyre per te kritikuar dhe per te korrigjuar gabimet e bera nga qeverite eshte shenje e patriotizmit te tyre. Qytetaret jane gati ta sfidojne qeverine ne qofte se ata besojne qe kjo qeveri po tradheton principet e vendit te tyre. Ndersa nga ana tjeter , besnikeria e fansave ne kontrast me ate cka thame me lart, eshte dogmatike, arrogante, agresive dhe pa sensin e kritikes. Brohoritjet e tyre reflektojne thjesht perkatesine. Sensi i kritikes eshte zevendesuar me adhurimin. Ata qe refuzojne te duartrokasin klasifikohen si tradhetare potenciale. Partite populiste ja lane dale me sukses te perfaqesojne nje pjese te shoqerise por me koston e injorimit te pjeser tjeter. Partite populiste nuk ndejne asnje lloj pergjegjesir te perfqesojne njerezit qe nuk i pelqejne ata, edhe pse kta te fundit jane qytetare te te njejtit vend. Keto parti nuk e kane fjalen kompromis ne fjalorin e tyre.
Keshtu lind pyetja: Ke besojne qytetaret nese ata nuk respektojne meritokratet dhe injorojne populistet? Pergjigja e bazuar ne shume sondazhe , eshte konfuze: Sot , ushtria rezulton te jete institucioni me i besueshem ne shume vende europiane. Dhe kjo jo per shkak te ndonje fitoreje e jashtezakondeshme, apo se europianet duam luften. Kjo ndodh sepse besimi i publikut ne elitat ushtarake shpjegohet me faktin se vetem kto elita nuk e kane klauzolen e “ Force Majeure” ne konratat e tyre. Per ushtaraket te sherbesh do te thote te sakrifikosh per te tjeter. Kjo eshte pikerisht ajo qe njerezit presin qe elitat te bejne.
Nese lideret si Macron-i ,do te deshironin te zevendesonin linjen ndarese te nacionalizmit qe po percan kombet e tyre, me brand-in e tyre te “patriotizmit” duhet te fitojme patjeter besimin e qytetareve , publikut dhe ler ta bere kete ata duhet ti lidhin duart ne tavoline, aty ku jane ceshtjet, problemet , duke provuar qe kur te vije orteku tjetër, nuk do t’ia mbathin.
