Nga Jelena Pejić/

Një pjesë e masave teknike dhe normative të zbatuara nga qeveritë e Ballkanit Perëndimor për hir të përparimit të vendit të tyre në drejtim të pranimit në BE nuk ka sjellë realisht reforma thelbësore. Në të vërtetë, standardet demokratike në këto vende janë kthim prapa.
Bashkimi Evropian është i vetëdijshëm për këtë, pasi është i vetëdijshëm se qasja e saj ndaj këtij rajoni ka nevojë për përmirësime. Megjithatë, ajo ende nuk e ka kuptuar se si ta bëjnë këtë.
Retorika e Komisionit Evropian në vitin 2018 ishte më e guximshme se zakonisht. Veçanërisht, ajo shpalli në Strategjinë e saj për Perëndimin Ballkan se problemi i kapjes së shtetit ndikon në këtë rajon si një e tërë. Sidoqoftë, ajo nuk përmendi asnjë vend në mënyrë specifike, të cilat i mundësoi secilës qeveri të përjashtonte veten nga kjo vërejtje. Për më tepër, Komisioni nuk ka elaboruar mbi simptomat që çojnë në diagnozën e kapjes së shtetit. Sistemi i zakonshëm i raportimit në BE nuk e ka bërë të mundur. Kjo është arsyeja pse ne kemi nevojë për një shtesë, ndryshe.
Ne kemi nevojë për një raport që do të nxjerrë në pah publikisht dhe drejtpërdrejt problemet që dalin nga ndarja e rregullt e përmbledhura të BE-së në kapituj. Ky raport duhet të jetë pjesë e politikës së zgjerimit të BE-së për të siguruar mjaftueshëm nxitje për zbatimin e reformave të nevojshme.

Shtrirja e kapjes së shtetit shmang raportimin e rregullt të BE
Kapja shtetërore nënkupton një gjendje të korrupsionit të përhapur dhe shfrytëzimit të burimeve publike për përfitime private, duke neutralizuar kontrollin mekanizmave, qoftë me mjete ligjore ose të paligjshme. Ky shtet përhapet në të gjithë sektorët e mbuluar, në nivele të ndryshme, në negociata të veçanta kapituj, si dhe të gjitha kriteret politike që janë më të vështira për të monitoruar dhe vlerësuar.
Megjithëse raportimi brenda procesit të pranimit në BE tashmë është mjaft voluminoz dhe kompleks, disa nga raportet nuk janë publike në dispozicion dhe ato që publikohen përdorin fraza diplomatike dhe formulime të kujdesshme që hedhin poshtë gjetjet e tyre. Për më tepër, këto raporte janë të ndara në mënyrë strikte në kapituj dhe progresi vlerësohet në bazë të standardeve specifike, ndërsa shumica e sektorit të sigurisë mbetet e lënë jashtë, pasi BE nuk ka kompetenca atje. Një strukturë e tillë i mungon tendencave dhe kontekstit më të gjera që lidhin të ndryshme kapituj dhe sigurojnë kuptim për një sërë masash të zbatuara. Pa to, nuk mund të shihet pamja e përgjithshme.
Në Serbi, kjo fotografi kap proceset e ndërlidhura të shkrirjes graduale dhe gati homogjene të shtetit dhe partisë në pushtet, që shet interesat e saj si interesa publike (dhe kombëtare), proceset themelore demokratike, siç janë zgjedhjet dhe puna e parlamentit të reduktuar në një formë që rrjedh prej substancës, gjyqësori dhe administrata publike janë gjithnjë e më të politizuar, sektori publik është zvogëlimi i transparencës, politikanët në pozita të larta akumulojnë kompetenca diskrete, liria e medias nuk ekziston; përfaqësues të opozitës, shoqërisë civile, institucioneve të pavarura, akademisë dhe gazetarëve, duke shprehur kritika ndaj zyrtarëve politikat janë anashkaluar, frikësuar dhe sulmuar.
Më alarmuese, këto procese shpalosen pasi masat e përcaktuara në negociata marrin formalisht, edhe pse jo reformat thelbësore pasuan. Përkundrazi, nën maskën e negociatave për anëtarësim masat që nuk kanë transparencë dhe përfshirjes janë zbatuar për hir të sasisë, pa marrë parasysh cilësinë krejtësisht.

BE duhet të mbështetet në shembullin e vet pozitiv të trajtimit të kapjes së shtetit në Maqedoni
Le të kujtojmë se si raportet zyrtare të BE-së e humbën qëllimin e rënies së Sundimit të Ligjit në Maqedoni përpara të ashtuquajturave bomba politike shkuan në 2015. Bomba i referohet zbulimit të thirrjeve telefonike të përgjuara ilegalisht, të cilat zbuluan shumë praktika korruptive e partisë në pushtet, duke përfshirë ndërhyrjen në punën e gjyqësorit, duke manipuluar procesin zgjedhor, duke shtrënguar kontrollin mbi media dhe lirimin e shërbimeve të sigurisë nga mbikëqyrja demokratike.
Bomba çon krizën politike në Maqedoni në kulmin e saj në 2015, duke e bërë të qartë për BE se duhet të veprojë me shpejtësi dhe efektivitet. Së bashku me ndërmjetësimin diplomatik midis aktorëve politikë në Maqedoni, BE mblodhi një grup ekspertësh të pavarur, të udhëhequr nga a drejtori i Komisionit Evropian në pension, Reinhard Priebe dhe i ngarkuar për të identifikuar çështjet sistematike të Sundimit të Ligjit në vend. Kjo fundi i vitit rezultoi në të ashtuquajturin raport Priebe. Ekspertët e pavarur nga shtetet anëtare të BE-së ishin më të sinqertë në sigurimin e diagnozës dhe ata nuk ishin bllokuar në strukturën tepër të formalizuar të raporteve të BE. Megjithatë, fakti që Raporti është porositur dhe botuar nga Komisioni Evropian, i dha atij autoritet të madh.
Raporti Priebe identifikoi sektorin e sigurisë si një levë e rëndësishme e kapjes së shtetit. Ai vuri në dukje përqendrimin e fuqisë në një shërbimi i inteligjencës civile në Maqedoni, që funksionon pa mbikëqyrje. Autoritetet përgjegjëse nuk kishin përdorur kontrollin dhe mbikëqyrjen e tyre sepse ata u politizuan, frikësoheshin apo sabotoheshin. Megjithëse kontrolli demokratik civil dukej i mirë letër, ajo ka dështuar në praktikë. Ligjet e shkruara mirë nuk ishin të mjaftueshme.
Ekipi i Priebe shpjegoi se si problemet specifike analizuan në disa fusha - gjyqësori, institucionet e pavarura, media, zgjedhjet dhe përgjimi i komunikimeve - në fakt kanë burime të përbashkëta. Përveç transparencës së pamjaftueshme të çështjeve publike dhe të përhapura korrupsioni politik, një nga shkaqet kryesore ishte mungesa e dialogut politik konstruktiv. Rrethi vicioz i polarizimit, politizimi dhe frika i bënë mekanizmat demokratikë të paralizuar dhe çuan në kapjen e shtetit.
Raporti ofron një pamje të përgjithshme, nuk mund të rrahë rreth shkurret dhe ofron rekomandime konkrete. Këto ishin transpozuar në prioritetet e reformës urgjente për Maqedoninë dhe BE-në lehtësoi një marrëveshje të veçantë mes sundimit dhe opozitës palëve. Komisioni Evropian arriti të angazhojë aktorët politikë maqedonas në implementimin e tyre nga duke njoftuar monitorimin e vet të reformave dhe duke i kthyer ato në një parakusht për përparimin e vendit drejt pranimit.

Raportet si Priebe janë të domosdoshme për çdo vend të Ballkanit Perëndimor
Raporti Priebe mund të shërbejë si një model për një mekanizëm të ri të raportimit plotësues, që tejkalon teknikun monitorimi i harmonizimit me rregullat të BE-së. Një raport i pavarur i ekspertëve i mbështetur nga Komisioni Evropian mund të jetë një përgjigje adekuate ndaj nevojës, të shprehur në Strategjinë për Ballkanin Perëndimor të vitit 2018 dhe riafirmuar në BE - Ballkani Perëndimor
Samiti në Sofje, për një monitorim më efektiv të reformave në sundimin e ligjit në vendet aspirante. Edhe pse BE pritet të jetë më shumë introvert në muajt e ardhshëm, ajo nuk duhet të neglizhojë Ballkanin Perëndimor.
Ndërsa një lexues nga Ballkani Perëndimor mund të gjejë foton e pikturuar në Raportin e Priebe pa dyshim që i ngjan gjendjes së punët në vendin e tyre, ashtu siç bëjmë në Serbi, ky lloj raporti duhet të përgatitet për çdo vend në rajon. Megjithatë, ajo duhet të jetë e qartë se qëllimi nuk është të përmbysë dhe të sanksionojë zotëruesit e fuqisë specifike dhe të kërkojë që të marrin përgjegjësinë. Synimi këtu është identifikimi i mangësive kritike sistemike, dhe ofrimi i mbështetjes së BE për të kapërcyer ato me sukses. Ky proces duhet të përfshijë një dialog kombëtar të hapur dhe të sinqertë mbi reformat.
Duke qenë në dijeni të elementeve të kapjes së shtetit në të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor, BE duhet të përdorë levat e saj në Zgjerimin Politika për të vepruar në mënyrë proaktive në mënyrë që të përmbysë tendencat shtetërore të kapjes dhe të parandalojë eskalimin e krizës së re të ngjashme me atë që tronditi Maqedonia katër vjet më parë.