Në një intervistë për gazetën “Shekulli”, eksperti dhe një nga këshilltarët ekonomikë dhe social të CDU/CSU-së gjermane, Martin Henze, thekson se korrupsioni në Shqipëri është në nivele alarmante.
Erjon Dervishi
Duke folur për gazetën “Shekulli”, Martin Henze shqyrton disa procese të cilat nëse do të zbatohen nga qeveria Rama do të mund të nxirrnin vendin nga kriza ku ndodhet. Ai përmend të ardhmen e lekut shqiptar dhe krizën e stërzgjatur politike.
A është opozita shqiptare e gatshme për të fituar zgjedhjet?
Është e diskutueshme nëse qeveria Rama, e cila është ende në pushtet, dhe anëtarët e pazgjedhur të parlamentit shqiptar do të lejojnë zgjedhje demokratike. Duke parë 4 vitet e fundit, kam dyshime të konsiderueshme. Gjëja kryesore është që qeveria nuk i është përmbajtur marrëveshjes së 5 qershorit 2020, “pacta sunt servanda” dhe dëshiron të thyejë kushtetutën, të dyja nuk janë të mundshme. Aktualisht nuk ka shtet të së drejtës dhe parlamenti është jofunksional dhe i pushtuar nga anëtarët të cilët, për sa kohë që nuk janë anëtarë të partisë në pushtet, nuk kanë asnjë legjitimim nga votuesit shqiptarë. Qeveria Ram erdhi në pushtet përmes manipulimeve të zgjedhjeve. Zgjedhjet lokale të 2019 thuhet të jenë kryer në mënyrë të paligjshme, kishte një dekret të qartë presidencial dhe, sipas vëzhguesve ndërkombëtarë, zgjedhjet nuk ishin në përputhje me parimet demokratike. Në këto rrethana, me këtë qeveri dhe parlamentin ilegal, si do të mbahen zgjedhjet demokratike në 2021, duhet të ma shpjegoni? Ju pyesni për procesin zgjedhor, çuditërisht, për cilin e keni fjalën? Ajo listë elektorale fiktive e shtetit njëpartiak apo një listë elektorale e vërtetë?
Nuk e kuptoj, çfarë doni të thoni?
Është zbavitëse, Shqipëria duhet të kishte kryer një regjistrim të popullsisë në fillim të vitit 2020, çfarë bën Rama, asgjë. Pse nuk bën asgjë? Një regjistrim do të çonte në rezultatin që nga njëra anë popullsia shqiptare nuk është 2.8 milion banorë, por më tepër 1.9 – 2.1 milion. Nga njëra anë, kjo do të nënkuptojë se qeveria Rama do të ketë gjithashtu përgjegjësinë politike për largimin e rreth 800,000 të rinjve, një rezultat i politikës së Ramës që nga viti 2013. Nga ana tjetër, natyrisht, do të kishte gjithashtu një ndikim në zgjedhjet dhe rishikimi i zgjedhjeve. Një palë zgjedhje mund të manipulohet në mënyrë të shkëlqyeshme nëse dikush merr një përqindje më të lartë të popullsisë dhe lejon që një pjesë fiktive, e cila nuk ekziston më, të votojë gjithsesi. Askush nuk mund ta kontrollojë atë për sa kohë që nuk ka regjistrim në Shqipëri, të kontrolluar nga jashtë, përpara zgjedhjeve 2021. Apo duhet që qeveria dhe luftëtarët e saj të kontrollojnë regjistrin e votuesve, d.m.th. organizatën që tashmë është nën dyshim për manipulimin e zgjedhjeve parlamentare në 2017. Kjo do të nënkuptojë kthimin e dhisë në një kopshtar. Në këtë drejtim, një regjistrim duhet të kryhet gjithashtu nën mbikëqyrje ndërkombëtare përpara zgjedhjeve të ardhshme në 2021. Çfarë dobi ka një ligj i ri zgjedhor nëse delta, d.m.th. numri i njerëzve me të drejtë vote, është një trillim. Dikush mund të thotë, për ironi të fatit, se mungesa e një regjistrimi nuk është një mashtrim, por më tepër një vetë-kufizim i shtetit në interes të stabilizimit të pushtetit të qeverive Rama, Balla, Veliaj dhe të ashtuquajturës opozitë në parlament jofunksionale.
Si e shihni situatën COVID-19 në Shqipëri?
Epidemia e Coronas është e pakontrolluar. Nuk ka kontroll profesional pandemik, as nga ana mjekësore dhe as nga ana ekonomike. Nuk ka asnjë kujdes efektiv ambulant dhe të palëvizshëm në të gjitha rajonet. Stafi infermieror dhe mjekët nuk janë të mbrojtur sa duhet, nuk ka pajisje të mjaftueshme mjekësore, kushtet në klinika janë katastrofike, shumë shqiptarë do të vazhdojnë të vdesin për shkak të këtyre kushteve, qeveria Rama dhe parlamenti jofunksional janë përgjegjës politik. De facto ata kanë një gjendje të jashtëzakonshme së bashku me një qeveri të paaftë.
Kur një krizë ka mbaruar, zakonisht fillon zvogëlimi i borxhit, thotë eksperti ekonomik Henze. Pastaj shpesh shpenzimet priten – ose taksat rriten. Ashtu siç ka bërë administrata Rama vitet e fundit. Cilat janë shkaqet e rritjes së borxheve të shtetit shqiptar?
Ka disa arsye. Për një gjë, ka arsye strukturore. Ekziston korrupsioni masiv nga qeveria. Ne thjesht duhet ta bëjmë të qartë se qeveria Rama ka pushtuar të gjitha funksionet e shtetit në 8 vitet e fundit dhe tani edhe në 2019, përmes zgjedhjeve të paligjshme lokale, të gjitha pozitat e larta të qeverisjes vendore. Pra, kur flasim për korrupsionin në Shqipëri, ne po flasim për strukturën: shtet – privat, kështu që ne po flasim vetëm për partinë qeverisëse dhe strukturën Rama, që është strukturë e korruptuar, nuk ka asnjë tjetër në Shqipëri. Korrupsioni ka shumë fytyra në Shqipëri: ministri, anëtarët e familjes ose kryetari i bashkisë, i cili për 10-30% të vëllimit të projektit sigurohet që kontraktori të marrë porosinë e tij, lejen e tij të ndërtimit, mjekun, i cili kujdeset vetëm për pacientët, familjet e të cilëve paguajnë një tarifë shtesë; gjyqtari, i cili është ryshfet nga një organizatë qeveritare ose një person dhe jep një gjykim të butë, politikani qeveritar, i cili siguron punë të mira për miqtë dhe të afërmit e tij, sipërmarrësi, i cili merr urdhrat e tij me ryshfet, lista mund të vazhdojë për një kohe e gjate. Korrupsioni është një katastrofë në Shqipëri, ai është rritur ndjeshëm nën Ramën, shoqërohet me trafik droge dhe pastrim parash dhe ka pasoja të tmerrshme – në nivelin ekonomik si dhe politik dhe shoqëror. Përmes korrupsionit të organizatës Rama, paratë e taksave shqiptare dhe ndihma ndërkombëtare harxhohen në vend që të përdoren për të financuar zhvillimin e qëndrueshëm në Shqipëri. Interesat private të Organizatës Rama zbatohen – në dëm të popullit shqiptar dhe të ardhmes së kombit shqiptar. Kjo për 8 vjet. Përmes korrupsionit, trafikimi i drogës zhvillohet intensivisht dhe për këtë arsye edhe pastrimi i parave. Terrorizmi ndërkombëtar financohet nga pastrimi i parave. Pasoja është se paratë mungojnë dhe shteti duhet të marrë kredi shtesë, prandaj duhet të detyrohet edhe në mënyrë plotësuese, në mënyrë që të gjitha akoma arritjet të mund të sigurohen nga shteti shqiptar. Korrupsioni në këtë mënyrë pengon zhvillimin e qëndrueshëm në Shqipëri. Korrupsioni çon në faktin që paraja publike nuk arrin kurrë në destinacionin e saj dhe burimet publike po harxhohen. Në fund të fundit, korrupsioni pengon zhvillimin politik, ekonomik dhe shoqëror të vendit. Ky është kryesisht dështimi sistematik i Republikës Shqiptare, d.m.th., mosfunksionimi i shtetit të së drejtës dhe Parlamenti për mbi tre vjet, si dhe paaftësia absolute e qeverisë Rama për të zhvilluar politikën financiare, ekonomike dhe sociale.
A i duhen Shqipërisë rritje taksash në mënyrë që të shlyejë më vonë borxhet që kanë lindur për shkak të korrupsionit të organizatës Rama?
Teorikisht, shpenzimet e qeverisë shqiptare mund të shkurtohen gjithashtu për pensionet dhe pagat, por një veprim i tillë do të dëmtonte vetëm popullin shqiptar. Shqipëria për vite me radhë pothuajse pa ndërprerje nuk ka gjeneruar ndonjë tepricë primare në buxhetin e saj të shtetit, nëse ato përjashtojnë ndihmën e komunitetit ndërkombëtar. Ndihma në bilancin e gjendjes nuk është e ardhur reale.
Cila do të ishte alternativa?
Pas Luftës së Dytë Botërore, për shembull, SHBA dhe Britania e Madhe nuk i shlyen borxhet e tyre, por përkundrazi i shtynë ato përmes shtypjes financiare. Normat e interesit ishin nën nivelin e inflacionit. Kjo sigurisht do të ishte një mënyrë.
Por nga do të vinte inflacioni në këtë moment, kur jo vetëm prodhimi, por edhe kërkesa e përgjithshme ekonomike në Shqipëri është në nivelin e ulët?
Në çdo rast, keni nevojë për rritje nominale ekonomike nëse duam të heqim qafe borxhin. Qeveria aktuale e Ramës ka dështuar që nga viti 2013, nuk ka koncepte, ide, strategji. Ajo që mund të bëjë është të aplikojë për grante nga organizatat ndërkombëtare. Por me një qeveri të tillë nuk krijohet një e ardhme, kjo është lypja patetike, një model shumë poshtërues i sjelljes. Shqipëria mund të jetë më e mirë. Opozita e bashkuar ka cilësinë për ta bërë këtë, ne vetë kemi punuar në programin ekonomik dhe shoqëror.
A rrezikohet Shqipëria nga një krizë e re borxhi?
Nëse kursimi nuk ka kuptim politik dhe inflacioni nuk është ekonomikisht i mundur në Shqipëri për momentin, atëherë Shqipëria kërcënohet me falimentim kombëtar. Një zgjidhje japoneze dhe borxhi është hedhur në bilancin e bankës qendrore; në Japoni borxhi kombëtar është mbi 200%. Japonia e ka bërë këtë për dekada, Shqipëria fatkeqësisht nuk mund ta realizojë në këtë mënyrë, nuk ka fuqinë ekonomike të Japonisë. Na duhet një strategji e kombinuar veprimi në Shqipëri. Pas 30 vjetësh, duhet të ketë një ndryshim thelbësor në politikën ekonomike dhe shoqërore për të mirën e kombit shqiptar.
Henze, ne duhet të flasim me ju për paratë. Si i merr paratë një shtet nëse, për shembull, dëshiron të ndërtojë një urë?
Thjesht mund të ndërtojë urën. Pastaj ai paguan për të në mënyrën e zakonshme – ashtu si paguan për të gjitha shpenzimet e tjera.
Shumica e politikanëve do të thoshin: Që të shpenzohen para, së pari duhet të mblidhen ose të merren si hua.
E di që disa politikanë thonë por nuk është mjaft e vërtetë.
Pra, çfarë mund të bëhet?
Dy gjëra, ndër të tjera: duhet të zbatohen instrumente që zvogëlojnë nivelin aktual të korrupsionit hap pas hapi. Së pari, korrupsioni është pjesërisht i lidhur me varfërinë. Në rastin e korrupsionit në lidhje me varfërinë, pagat e sektorit shtetëror dhe privat duhet të rriten; Në veçanti personelit shtetëror thjesht duhet të paguhet një pagë më e lartë dhe ndoshta punonjësve të shtetit duhet t’u jepen gjithashtu garanci punësimi, në mënyrë që të neutralizohet motivimi i tyre për të marrë një pagë shtesë në mënyrë që familja të mbijetojë. Konceptet përkatëse janë zhvilluar në opozitë. Nga ana tjetër, përsa i përket politikës rregullatore, ndëshkimet për korrupsionin në lidhje me qeverinë në veçanti duhet të ngrihen në një nivel shumë më të lartë sesa ka qenë në Shqipëri deri më sot, dhe një dyfishim i gjobave është i pranueshëm. Parandalimi duhet të rritet masivisht dhe fuqishëm, jo vetëm presioni nga policia dhe gjykatat, por veçanërisht nga kompanitë dhe pronarët e tyre, si dhe politikanët dhe zyrtarët administrativë. Duhet të jetë e qartë për të gjitha ndërmarrjet tregtare: Po. Ne mund të bëjmë biznes, nuk kemi pse të paguajmë asgjë shtesë dhe pala shtetërore duhet ta dijë që ne nuk mund të kërkojmë para të zeza, ne marrim një pagë të mirë nga shteti shqiptar. Nuk është aq e komplikuar. Sipërmarrësit gjermanë bëjnë xhiro fantastike dhe janë bërë ekonomia e tretë më e madhe në botë në 70 vitet e fundit, pa shumë korrupsion. Pra, kjo funksionon edhe në Shqipëri.
Shumë interesante, por si mendoni se do të zhvillohet ekonomikisht Shqipëria?
Në 8 vitet e fundit Rama dhe qeveria e tij gjithmonë kanë thënë: Së pari vijnë taksat, pastaj shpenzimet. Por në fund ka pasur taksa më të larta dhe shpenzimet u ulën nga sasia e korrupsionit, dhe huatë u morën, kështu që njerëzit nuk morën shumë. Ne themi: urdhri është i gabuar. Së pari paratë shpenzohen nga shteti ose banka qendrore, pastaj taksat mund të paguhen me to ose të emetohen bono qeveritare. Sepse paratë për të paguar taksa ose për të blerë bono qeveritare mund të vijnë vetëm nga shteti ose përfaqësuesit e tij.
Duhet ta shpjegoni atë
Më lejoni të provoj një shembull. Kam vizituar rrënojat e Butrintit disa kohë më parë. Udhëzuesi i udhëtimit më tregoi për jetën e njerëzve në qytet përpara prishjes. Ata kishin një jetë të mirë për atë kohë. Taksat ishin të larta por edhe cilësia e infrastrukturës publike. Pastaj ajo më tregoi disa monedha antike që ishin gërmuar. Unë thashë: Qeveria së pari i pagoi njerëzit me këto monedha, vetëm atëherë njerëzit mund të paguanin taksat që u detyroheshin.
Po udhërrëfyesi?
Ajo tha: Është e kundërta. Së pari mblidhte taksat dhe pastaj paguante punëtorët. Pastaj pyeta: Kush i ka prerë fillimisht monedhat? Pastaj ajo tha: Qeveria. Prandaj pyeta, si i morën njerëzit monedhat për të paguar taksën?
Si reagoi ajo?
Ajo pyeti: Pra, njerëzit u paguan së pari dhe pastaj ata paguanin taksat e tyre me monedhat? Unë i thashë: Po, si tjetër mund të funksionojë? Pastaj ajo tundi kokën dhe iku. Çështja ime është: Nëse paratë për të paguar taksat vijnë vetëm nga shteti, atëherë qeveria nuk mund të mbledhë taksat së pari për të bërë pagesa.
Në vend të kësaj, ajo shkakton borxhe
Mund ta thuash kështu, por nuk më pëlqen ta përdor termin sepse ka konotacion negativ. Borxhi kombëtar nuk është asgjë tjetër përveç parave që qeveria ka shpenzuar dhe që nuk janë përdorur ende për të paguar taksat. Kam lexuar një ditë tjetër se më shumë se 50,000 monedha të lashta janë gjetur nën një rrugë antike në jugperëndim të Anglisë. Si arritën 50,000 monedhat atje? Qeveria Romake e asaj kohe ka prerë dhe emetuar ndoshta 200,000 monedha, nga të cilat rreth 150,000 monedha janë përdorur për të paguar taksën. 50,000 monedhat e mbetura të gërmuara nën rrugë janë borxhi kombëtar. Në të njëjtën kohë ato janë stoku i parave të Perandorisë Romake. A është ky problem? Jo, përveç nëse borxhi rritet dhe barra e interesit nuk i heq të gjitha hapësirën e qeverisë për manovrim.
A është ky një problem në Shqipëri?
Ky është aktualisht problemi kryesor në Shqipëri. Borxhet dhe korrupsioni po rriten, sundimi i ligjit po i afrohet zeros, barra e interesit po rritet, investitorët e huaj nuk janë të pranishëm, nuk ka turistë dhe të ardhurat po bien. Ata duhet të dalin nga kjo spirale borxhi. Qeveria aktuale nuk po arrin sukses, nuk ka asnjë strategji dhe ekziston një kërcënim i falimentimit kombëtar dhe rritjes së ekonomisë hije.
Dhe tani?
Le t’i përmbahemi shembullit të Butrintit. Qeveria po ndërton një ujësjellës. Monedhat janë një monopol shtetëror. Supozoni se qeveria vendos të paguajë punëtorëve një monedhë në ditë. Vlera e medaljes atëherë bëhet vlera e punës së asaj dite. Atëherë mund të jetë një punëtor tjetër që nuk dëshiron të ndërtojë një ujësjellës dhe preferon të rritë domate. Le të supozojmë se ai është i gatshëm të shesë dhjetë domate për një monedhë. Dhjetë domate tani vlejnë për një ditë pune.
Kuptohet
Tani le të supozojmë se qeveria vendos të paguajë dy monedha për punën e një dite. Kështu që dhjetë domate tani kushtojnë dy monedha. Dhe me një monedhë tani mund të blini vetëm pesë domate. Nëse kjo vazhdon, paratë do të vlejnë gjithnjë e më pak. Inflacioni është rezultati. Shkaktohet nga fakti që qeveria vendos të paguajë gjithnjë e më shumë për të njëjtën gjë – në këtë rast një ditë pune.
Pra, një qeveri mund të shpenzojë paratë që shtyp për sa kohë që nuk ka inflacion?
Po, kështu është.
Prisni, kjo është konfuze: Nëse taksat nuk shërbejnë për të financuar shtetin, cili është qëllimi i tyre?
Shteti përdor taksat për të zbritur pjesë të parave që ushqen në ekonominë kombëtare përmes bankës së tij monopole të shtetit. Në këtë mënyrë ajo parandalon që shumë para të jenë në qarkullim dhe inflacioni të mos lindë.
Po parimi që shteti mund të shpenzojë vetëm aq sa fiton përmes taksave dhe kredive?
Gabim përsëri. Ky mund të jetë rasti me individët privatë, por jo me një shtet. Qeveria nuk ka nevojë për të ardhura nga taksat për të ndërtuar një spital. Ai merr miratimin nga parlamenti. Fund. Dhe ju po harroni diçka tjetër: Si monopolist i monedhës, shteti nuk mund të vinte fare taksa nëse më parë nuk i vinte paratë në dispozicion të qytetarëve dhe kompanive. Në fund të fundit, nuk është qytetari që shtyp para dhe ia jep shtetit, por anasjelltas.
Taksat nuk janë një instrument financiar, por një instrument për të luftuar inflacionin?
Pikërisht. Ata së pari u japin parave një vlerë dhe pastaj i sigurojnë ato. Ato gjithashtu mund të përdoren për të rishpërndarë pasurinë dhe për të siguruar stimuj për njerëzit që të ndalojnë pirjen e duhanit ose të pinë më pak alkool, për shembull.
Por e gjithë kjo nuk ka asnjë lidhje me gjenerimin e të ardhurave.
Diçka e tillë. Për ta thënë në terma më teknikë: Për sa kohë që ka kapacitet të lirë në ekonomi, për shembull, për sa kohë që ka njerëz që kërkojnë punë, korrupsioni është i ulët dhe nuk mund të gjendet në sektorin privat, dhe ekonomia po rritet. Shteti është lëshuesi i vetëm i monedhës dhe e vë atë në qarkullim duke blerë mallra dhe shërbime nga qytetarët. Qytetarët i pranojnë këto para sepse nga ana e tyre duhet t’i paguajnë taksat shtetit me të. Përmes taksimit, paratë tërhiqen përsëri nga cikli ekonomik. Kjo çon në dy konkluzione të thjeshta: Një shtet që ka borxh vetëm në monedhën e tij nuk mund të bëhet kurrë pagues i paaftë dhe shteti duhet të hyjë në borxhe për të hedhur para në qarkullim. Duke vendosur një taksë, ajo mund të zvogëlojë sërish ofertën e parave. Prandaj, taksat nuk kanë për qëllim të financojnë shpenzimet qeveritare, por të kontrollojnë ofertën e parave. Paratë janë de facto një lidhje qeveritare pa interes me premtimin për t’u pranuar nga shteti për të paguar borxhet e taksave. Kështu, shteti nuk i nënshtrohet asnjë kufizimi financiar në Shqipëri (të paktën në periudhën afatshkurtër). Megjithatë, në planin afatgjatë, niveli i shpenzimeve qeveritare duhet të jetë i barabartë me nivelin e të ardhurave nga taksat.
Nëse çështja e borxhit të qeverisë mbetet në rast të një ndryshimi politik: Siç po ju shohim këtu, ndoshta edhe ky nuk është problem, apo jo?
Kjo varet nga ajo që kuptoni me problem. Duke folur politikisht, është sigurisht një problem nëse borxhi i ri për një vit të vetëm arrin lartësi të tilla si në Shqipëri. Por çfarë është deficiti buxhetor në aspektin ekonomik? Është kontributi vjetor neto i qeverisë në ekonominë kombëtare. Është thelbësore se si duket politika ekonomike dhe financiare e orientuar drejt së ardhmes e qeverisë dhe ky është problemi i Shqipërisë, qeveria aktuale nuk ka ekspertizë, nuk ka asnjë strategji për të ardhmen e Shqipërisë.
Pra, nuk ka rëndësi nëse i lëmë fëmijëve tanë malet e mëdha të borxhit në Shqipëri?
Oh i dashur, kjo është një akuzë që është bërë për qindra vjet. Nëse do të kishte substancë, diçka e tmerrshme duhet të kishte ndodhur shumë kohë më parë, apo jo? Borxhi kombëtar zakonisht është thjesht shuma e asaj që qeveria ka futur më shumë në ekonomi gjatë dekadave sesa ka marrë prej saj. Në Shqipëri, megjithatë, ka një rast të veçantë për momentin. Fatkeqësisht, për shkak të korrupsionit, paratë nuk kanë shkuar në zhvillimin e infrastrukturës, spitaleve, bujqësisë, por përkundrazi kanë shkuar në xhepat e disa punonjësve të qeverisë. Problemi i Shqipërisë. Për këtë arsye, borxhi kombëtar është një problem; vështirë se është krijuar ndonjë gjë produktive.
Borxhi publik më i mirë se borxhi privat?
Dikush mund të argumentojë nëse termat si “kredia” dhe “borxhi” janë fare të zbatueshme për shtetet. Sepse mendoni për këtë: Një qeveri me sovranitet të plotë mbi monedhën e saj, monedhën shqiptare për shembull, mund të krijojë 10,000 LEK. Ajo i shpenzon këto 10,000 LEK – në kopshte, pensione, rrugë. Pastaj ajo mbledh 9000 përmes taksave. 1000 lekët e mbetura janë deficiti buxhetor për shtetin, por në të njëjtën kohë një suficit buxhetor për sektorin privat. Pastaj qeveria u thotë qytetarëve dhe bizneseve: Më ktheni 1000 në mënyrë që buxheti im të jetë i saktë, në këmbim do të merrni bono dhe interes. Kështu funksionon në praktikë. Por nuk është huazim nëse dikush blen një lidhje nga unë me paratë që u dhashë atyre më parë.
Taksat e ulëta në Shqipëri?
Padyshim që kjo është politika e duhur, e kombinuar me një politikë inovative ekonomike dhe sociale. Thjesht shikoni shkallën e papunësisë, nivelet e pjesëmarrjes dhe nivelin e ulët të përdorimit të kapaciteteve në ekonominë në Shqipëri. Prandaj ata kanë nevojë për një barrë të ulët tatimore, njerëzit dhe kompanitë shqiptare kanë nevojë për shumë oksigjen për rritjen e tyre. Koncepti i një takse të sheshtë siç po paraqitet tani nga opozita demokratike, Rama ka hequr të gjitha këto qasje nga viti 2013, është saktësisht mënyra e duhur. Taksat pasi vendosen gjithnjë e më të larta nga qeveria Rama dhe korrupsioni i qeverisë Rama janë helm për çdo zhvillim shoqëror në Shqipëri.
Si e shpjegoni që Rama dhe kompani. thonë: Ne nuk kemi mundësi, nuk kemi para për sistemin shëndetësor, për klinikat, për testimin, për universitetet, për arsimin falas të të rinjve.
Nëse dikush e thotë këtë, atëherë ai ose nuk e ka idenë se si funksionojnë paratë, ai është budalla ose po gënjen. Nuk e di cila është më keq. Budallallëku i Z. Rama është se ai mbështetet në njerëz kaq budallenj në qeverinë e tij, gjithashtu oreksin për para të këtyre zotërinjve, një turp për Shqipërinë. Por, ekziston një mundësi e tretë: pushteti gjithmonë fton në abuzim me pushtetin. Aktualisht po e shohim këtë me qeverinë shqiptare, ajo ka shfuqizuar shtetin e së drejtës, liria e shtypit është e kufizuar, parlamenti është jofunksional, politikat ekonomike, sociale dhe financiare që supozohet se sigurojnë të ardhmen e Shqipërisë nuk ekzistojnë, me Bashkimin Kundërshtimin që ata bëjnë. Opozita e bashkuar ka ekspertë dhe një program shumë të mirë, ai do të funksionojë, ne evropianët jemi në anën e tyre.
Cili është hapi tjetër?
Përgjigja ime është: Ose shqiptarët besojnë në demokraci dhe kanë vullnetin dhe rezolutën për t’u bërë anëtarë të Bashkimit Evropian ose jo. Nëse shqiptarët besojnë në demokraci, atëherë nuk shoh pse votuesit nuk ndriçohen për atë qeveri të shkretë që kanë për momentin dhe për atë që po bën bixhoz kjo qeveri, çfarë do të ndodhë nëse nuk sjellin një ndryshim politik tani, si funksionon në të vërtetë sistemi monetar në vend që t’i mashtrojë ata. Në momentin që qeveria Rama po bën pikërisht atë, po mashtron dhe po luan teatër, një teatër i keq. Si rezultat, qindra mijëra shqiptarë, veçanërisht të rinjtë, janë larguar, shqiptarët vdesin nga uria, siç ndodh aktualisht sepse nuk ka një infrastrukturë shëndetësore funksionale. Ne gjithashtu duhet të kuptojmë që jetëgjatësia mesatare në Shqipëri është rreth 72 vjet, dyqind kilometra larg, në Itali, 84 vjet, Italia nuk është larg, ndryshimi në shkallën e vdekjes nuk është për shkak të faktit se ushqimi ose uji në Shqipëri është më keq. Jo, është për shkak se qeveria shqiptare e Ramës është thjesht e paaftë për të zbatuar politika të mira ekonomike dhe sociale, ata nuk munden.
Demokracia pa transparencë nuk është e mundur, apo jo?
Po, kështu është. Në shtete si Shqipëria ka një qeveri Nacro në pushtet, e cila ka mosfunksionuar shtetin e ligjit dhe parlamentin. Kjo është arsyeja pse liria e shtypit dhe liria e mendimit është një e drejtë kaq e rëndësishme e njeriut. Ne në Evropë e shohim lirinë e shtypit si një fuqi të katërt, pranë gjyqësorit, ekzekutivit dhe parlamentit. Nëse votuesit shqiptarë informohen dhe vendosin me vetëdije për një qeveri të re, unë nuk kam asnjë problem me të, është e nevojshme. Por kam përshtypjen se qeveria Rama po i mban qëllimisht njerëzit në errësirë për lidhjet ekonomike dhe tragjedinë e ekonomisë shqiptare, prandaj përpjekja e qeverisë në fillim të vitit për të kufizuar lirinë e shtypit në mënyrë që të shpërqendrojë masivisht nga dështimet e veta dhe korrupsioni. Opozita e bashkuar, presidenti i saj Meta dhe Komisioni i Venecias reaguan shkëlqyeshëm, duke uruar dhe parandaluar këtë shkelje të mëtejshme të kushtetutës nga qeveria Rama dhe parlamenti i paligjshëm.
A nuk jeni shqetësuar për shpenzimet më të larta të qeverisë, pas një ndryshimi politik në prill 2021, kur taksat do të ulen dhe do të krijohen më shumë vende pune, edhe nëse shkalla e inflacionit rritet në këmbim?
Nuk e besoj atë. Inflacioni prek të gjithë, papunësia prek shumë njerëz në Shqipëri, veçanërisht të rinjtë. Kështu që një pakicë do të jetë kundër një politike të tillë, por shumica jo. Njerëzit do të votonin shpejt për një qeveri që rrit inflacionin. Unë kam qenë në biznes që nga mesi i viteve 1990, dhe si rregull normat e larta të inflacionit nuk vijnë nga shpenzimet e larta të qeverisë, por nga faktorë të tjerë.
Cilat, për shembull?
Në Venezuelë, Argjentinë, korrupsioni dhe ekonomia në hije luajnë rolin vendimtar, siç bëjnë në Shqipëri. Korrupsioni duhet të eleminohet në Shqipëri. Qeveria Rama është politikisht përgjegjëse për korrupsionin, kështu që qeveria duhet të shkojë. Pastaj, me qeverinë e re të opozitës së bashkuar, do të fillojë një ristrukturim dhe ndryshim i plotë në politikën ekonomike dhe sociale. Do të jetë butoni i rivendosjes për të shtypur. Shqipëria nuk ka më kohë për eksperimente. Me konceptin e opozitës, taksat e ulëta futen për të gjithë në Shqipëri, organizohet një politikë sociale dhe arsimore, e cila rrit masivisht klasën e mesme të shoqërisë shqiptare dhe kështu e bën atë më demokratike. Shqipëria ka nevojë për shumë shqiptarë të arsimuar mirë për rritjen e ardhshme, kjo është e ardhmja e Shqipërisë. Do të ketë një mbështetje intensive të familjeve, IT, turizmit dhe bujqësisë. Një sistem i arsimit të dyfishtë duhet të organizohet sipas modelit gjerman, përveç kësaj ne kishim organizuar tashmë një kongres në Tiranë në fillim të vitit 2019, së bashku me PD-në. Siç e kam përmendur tashmë diku tjetër, Shqipëria ka potencialin të bëhet Zvicra e Ballkanit, thjesht duhet ta dëshirojë atë dhe për këtë arsye të zgjedhë qeverinë e duhur.
Nëse është e gjitha kaq e thjeshtë: pse shteti duhet të vërë taksat fare?
Në mënyrë që paratë e qeverisë të qarkullojnë dhe borxhi tatimor të paguhet, njerëzit duhet të punojnë për shtetin. Ata duhet të ofrojnë mallra dhe shërbime. Kjo i mundëson qeverisë të punësojë njerëz, i jep asaj mundësinë e burimeve dhe i mundëson asaj të zbatojë planet e saj. Shteti shqiptar nuk i rrit taksat sepse i duhen para, por sepse dëshiron të sigurohet që qytetarët e tij kanë nevojë për para. Paratë e sotme janë një kredi tatimore – janë ato që duhen për të paguar taksat.
Pra LEKU?
Saktësisht dhe shpresojmë që në të ardhmen EURO. Shqipëria duhet të bëhet jo vetëm një anëtare e BE-së, por edhe e zonës EURO. Por për këtë, së pari opozita e bashkuar, e mbështetur nga partitë e njerëzve evropianë, duhet të vijë në pushtet. Nuk ka kohë për eksperimente të çuditshme, siç po përpiqet të bëjë aktualisht një zonjë në një parlament jofunksional.
Shumë ekonomistë gjithashtu thonë se qeveria duhet t’ia lërë menaxhimin e ekonomisë bankave qendrore dhe politikës së tyre të normave të interesit. Ata nuk kanë nevojë që masat e tyre të miratohen nga parlamentet dhe për këtë arsye mund të veprojnë më shpejt.
Unë e kuptoj atë, por fatkeqësisht politika e normave të interesit nuk funksionon. Asnjëherë nuk ka funksionuar më parë. Unë njoh shumë bankierë qendrorë. Nëse shikoni modelet e tyre ekonomike, mund të zbuloni se ekonomia rritet me 0,1 pikë përqindje nëse normat e interesit priten me një pikë përqindjeje. Kjo eshte nje shaka. Një qeveri që ngre borxhet në monedhën e saj nuk mund të bëhet e paaftë të paguajë sepse ajo është teorikisht e aftë të shërbejë detyrimet e saj në çdo shumë në çdo kohë me para të krijuara rishtas. Një politikë ekonomike inteligjente, e hartuar strategjikisht është thelbësore për të ardhmen e Shqipërisë. Sidoqoftë, nëse shteti shpenzon më shumë para ose ngre më pak taksa, atëherë rritja rritet menjëherë, dhe pothuajse të gjithë ekonomistët e shohin atë kështu. Në këtë drejtim, kjo është gjithashtu pjesë e programit ekonomik: taksa më të ulëta dhe më shumë investime në të ardhmen e familjeve shqiptare, të investojnë në vend dhe të ulin korrupsionin.
Banka qendrore është e pafuqishme?
Kjo varet, përfaqësuesit aktualë të bankës shtetërore shqiptare nuk janë të pavarur. Ata janë si një fëmijë i ulur në vendin e pasagjerit me timonin e tij të fëmijës. Ata pretendojnë të drejtojnë makinën dhe disa shqiptarë u pëlqen të besojnë se ata po e bëjnë këtë sepse duken shumë të respektuar. Por është shoferi, Rama dhe shokët e tij që drejtojnë. Nëse ka një ndryshim të qeverisë, duhet të ketë gjithashtu një ndryshim thelbësor dhe një ndryshim masiv të personelit në bankën e shtetit shqiptar, ai duhet të plotësohet nga ekspertë që kuptojnë politikën monetare moderne dhe që mbështesin politikën e re të qeverisë, banka e shtetit duhet të të riorganizohen. I gjithë stafi i bankës së shtetit, por edhe i Gjykatës së Kontrollit, duhet të riaplikojnë kur qeveria të ndryshojë. Kemi mjaft të rinj shqiptarë, të arsimuar shumë mirë në Shqipëri, gjithashtu në institucionet shtetërore dhe të shpërndarë nëpër botë. Nuk do të jetë problem, pra, t’i frymëzojmë këta njerëz të vijnë në shtëpi dhe të fillojnë përsëri, për të marrë pjesë në një ndryshim të Republikës Popullore Shqiptare, në paqe dhe liri.
