Nga Qemal SAKAJEVA/

Harresa edhe vjen. Qënies njerëzore ajo i avitet përditë. Siç, njeriu, përditë plaket. Në formën e sëmundjes shfaqet si sklerozë. E shpejtuar përdhunshëm kryhet si ideologji. Kurse harresa historike s’duhet të ndodhë kurrë. Ajo çka pashë në Tiravar të Malit rë Zi, më ndërmendi harresën tonë të pafalshme, - atë si shkencë.
Kanë qënë vitet ’70-të. Në atë kohë u ngrit ullishta e Oblikës së Shkodrës, një masiv stërgjatësh kodër më kodër, buzë lumit të Bunës dhe klonit me tela të kufirit, mes Shqipërisë dhe Jugosllavisë. Aty, në Oblikë, në një kodër fort majucë, patën shkuar shpesh herë disa byroistë. Prej atje qe pëcjellë me mburrje ky informacion: “Ullishta e Oblikës që po krijojmë, përbën skajin më verior të kufirit natyror të rritjes së ullirit në gadishullinn e Ballkanit. Pëtej këtij masivi, kurrkund s’ka më ullinj, se ulliri nuk rritet më në veri”. Kjo shitmendje ideologjike - propagandë e pastër, e strukur diku në kujtesë, m’u rrëzua hundë e buzë në Tivar, siç bien marrëzitë e qëllimta. Në këtë qytet të dikurshëm shqiptar, - por që s’është më i tillë, - shtrirë në një fushëtinë si ajo e Qeparoit, me një kështjellë malesh mbrojtëse si ato përreth Borshit, me bimësi të gjithëfarshme si ato të Bregut të Sarandës, bën be e rrufe, se gjendesh në një kopësht botanik të pasur e harlisur. Aty, mes një lirishte të dikurshme, rrethuar me përkujdesje të veçantë, gjallon monumeti më domethënës, mbase edhe për gjithë Europën, i pemës biblike, - ulliri i moçëm mbi 2000-vjeçar. Ai, sipas informacionit zyrtar, është ndër tre ullinjtë më të vjetër të botës. Atë e kanë pagëzuar me emrin Paqebërësi. Ky ulli nuk është më thjesht një pemë. Ai është legjendë. Aty, familjet në sherr a hasmëri, janë mbledhur nëpër mote për pajtim. Një rreth gjeometrik i përpiktë kalldrëmi gurësh të bardhë i vjen përqark deri ku mbaron blana rrethore e hijes së kurorës, si një re e errët e stëpikur me rreze kur dielli ngjitet në pik, dhe trungu, më se i çuditshëm, kthehet në strumbullarin e asaj kodrine gjethnaje, e asaj pyllnaje degësh dhe e asaj dendurie kokërrash si bubrrecat mbi cung. E tërë kjo thirret Tryeza e Piratit. Kushdo mund t’i vijë rrotull lehtësisht për ta kundëruar. Por edhe për të ngrënë nën hijen e tij një drekë mesdhetare: bukë misri e verdhë, ullinj të zinj të regjur, sardele të argjenta, midhje vërdheme dhe, natyrisht, shoqëruar me një gotë verë të kuqe.
Ulliri plak, pas gati tharjes të të parit të vet të parë, ka lindur bij, nipa e stërnipa, vetëm përanash, shekull pas shekulli, në ato vite e sot e kësaj dite. Dhe janë rreshtuar breznitë e një rrënje, si një mur drunor i 10 trungjeve të mëdhenj së bashku e secili më vete, me mosha të ndryshme e sup më sup, me shtrirje jug-veri. Rrënjët shihen në zhbirimin e tyre në thellësi të tokës së plleshme, sidomos kah jug-perëndimi. Këtej siç duket, përveç ngrohtësisë, kanë rrahur edhe stuhitë e shqotat e përhershme dhe piratët, bujqit, barinjtë e kalimtarët, anën përkundër e kanë përdorur si strehëz për t’u mbrojtur nga erërat, lagia e vapa. Dhe për t’u ngrohur, rreshkë bukë, tharë tesha e ndriçim, kanë ndezur zjarre, deri në dëm, sa trungjet stërgjyshër, gati si eshtra pa inde, ende ruajnë plagët e nxira të djegieve të pashpirta. Por kanë mbijetuar. Katragjyshët zgrabulla e zgore e vrima e çarje, nga mund të shohësh edhe tejpërtej, ndërthuren me nej e gunga, çelin gjethe e nxjerrin pipa t’i zëvendësojnë ato që plaken. Në anën lindore të trungut-trungje, një zgjatim i harkuar me tharje të thellë, të krijon përshtypjen se vdekja ka mbërritur e s’ka më sy për jetë. Por aty, nga një syth i fjetur, kishte nxjerrë krye një bisk gjelbërosh, që qe rritur mbi 70 cm, edhe për qindra vjet të tjerë jetë. Te ulliri plak s’pushojnë së ardhuri vizitorët. Piktorët e vizatonin trungun e çuditshëm mbi letër të bardhë. Madje, një djalë rreth 14 vjeç, sapo kishte botuar librin poetik me titullin Ulliri Paqebërës.
Specialistët e katedrës së pemtarisë të Universitetit Bujqësor të Tiranës, nëse nuk e kanë atë ulli në fondin studimor, e mira e do që ta përfshijnë këtë përfaqësues më të lashtë të ullishtave tona, këtë “historian” bimor të gjallë, që nga Peradoria Ilire deri në shekullin 21. Ai përbën dëshmitarin më të padiskutueshëm se, vërtetë nuk jemi më aty, por atje kemi qënë dhe, ai ulli është mbjellë nga të parët tanë. Është dëshmitar i madh për shqiptarët, por ne s’kemi dashur ta dimë, dhe siç duket, edhe s’duam të dimë se ai jeton si biologji, dëshmon si histori dhe përfaqëson si shkencë. Atje mësuam që (nëse është e vërtetë ç’ka u tha zyrtarisht), amerikanët paskan marrë në Tivar një tjetër ulli mbi 2000-vjeçar si ky, për ta vendosur diku në muzeumet e Nju Jorkut. Dëshmitar i madh është edhe për malazezët, por atyre, vjetërsia e tij u duhet për fitim, për të bërë para me turistë. Atyre nuk u lipset historia e fotografuar në rrathët drunorë. Ne, në kohën e Ballkanit të hapur, është mirë që, këtë stërgjysh ta pyesim në dy kuptime: si katragjyshin tonë historik dhe si mbijetues biologjik, pa një të dytë në trojet shqiptare.
Ndër gjithçka të lështësisë sonë në Tivar, ajo që ende nuk është zhdukur, janë ata pak shqiptarë që kanë mbetur dhe ky ulli plak, pamja e të cilit, në një fotografi mjeshtërore, do t’i jepte vlerë të veçantë auditorit të katedrës së pemtarisë të Universitetit Bujqësor. Mosdija për ullishtat e Tivarit dhe Paqebërisin legjendar tregon se harresa ka mbërritur!